ARMENIAN POPULATION SUBJECTED TO RELOCATION
The numbers of the Armenians, subjected to relocation was controlled from their departure until their arrival, between June 9, 1915 and February 8, 1916. The figures below are taken from pertinent Ottoman documents (1)
| . | Transferred | Remained |
| Adana (2) | 14.000 | 15-16.000 |
| Ankara (Central)(3) | 21.236 | 733 |
| Aydin(4) | 250 | - |
| Birecik(5) | 1.200 | - |
| Diyarbakir(6) | 20.000 | - |
| Dörtyol(7) | 9.000 | - |
| Erzurum(8) | 5.500 | - |
| Eskisehir(9) | 7.000 | - |
| Giresun(10) | 328 | - |
| Görele | 250 | - |
| Aleppo(11) | 26.064 | - |
| Haymana(12) | 60 | - |
| Izmir(13) | 256 | - |
| Izmit(14) | 58.000 | - |
| Kal’acik(15) | 257 | - |
| Karahisari sahib(16) | 5.769 | 2nd 222 |
| Kayseri(17) | 45.036 | 4.911 |
| Keskin | 1.169 | - |
| Kirsehir(18) | 747 | - |
| Konya(19) | 1.900 | - |
| Kütahya(20) | 1.400 | - |
| Mamuretülaziz(21) | 51.000 | 4.000 |
| Maras(22) | - | 8.845 |
| Nallihan | 479 | - |
| Ordu | 36 | - |
| Persembe | 390 | - |
| Sivas(23) | 136.084 | 6.055 |
| Sungurlu | 576 | . |
| Sürmene | 290 | . |
| Tirebolu | 45 | . |
| Trabzon(24) | 3.400 | . |
| Ulubey | 30 | . |
| Yozgat(25) | 10.916 | . |
| TOTAL | 422.758 | 32.766 |
| . | . | . |
On the other hand, in the telegraph sent by the Director of Immigrants and Tribe Placement, Sükrü Bey on October 18th 1915, notified that “the number of the Armenians transported to Aleppo was about 100.000, among these, 25.000 were settled in Rakka and Zor, 3000 were settled in the south of Aleppo and the remaining would be settled in Kerek and Havran surroundings (26).
Meanwhile, it is understood from the records that an Armenian population of 120.000 people gathered in Diyarbekir as of September 18th 1915 and an Armenian population of 136.084 people gathered in Cizre as of September 28th 1915 to be sent to Musul and Zor region (27). In a coded telegraph sent by Sükrü Bey from Nizip on November 3, 1915, it is expressed that transportation continued in a regular manner (28).
Among the population included as the displaced population in the list given herein above, but indicated not to have been transported yet, the ones in Adana have been transported to the new settlement regions later (29). Hence, the transported population and the population reaching the settlement region seem to be almost equal. The total of the immigrated population is 438.758 and the population safely arrived to new settlements is 382.148. (30)
REFERENCE:
Halacoglu, Prof. Dr. Yusuf, Facts Relating to the Armenian Relocation (1915), TTK Publication, Ankara, 2001.
FOOTNOTES
1) DH, EUM. 2nd Branch, File 1, document 38, 40, 41, 42, 43, 44, 46, 47, 51, 55, 64 (see document 152, 185, 186, 187, 188, 189, 190, 191, 194, 200, 206).
2) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/77 (Ek-XXII).
3) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/77 (Ek-XXII).
4) DH. EUM. 2nd Branch, number.69/250.
5) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/101.
6) In these documents the number of the Armenians of Diyarbakir is not mentioned. It was estimated that from this city 20.000 Armenians were relocated.
7) DH. EUM. 2nd branch, number.68/89.
8) Code. number. 54/1629) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/72nd
10) Giresun, Persembe, Ulubey, Sürmene, Tirebolu, Ordu ve Görele ayni vesikada verilmistir (Bkz. DH. EUM. 2nd Branch, number.68/41).
11) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/76.
12) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/66.
13) DH. EUM. 2nd Branch, number.69/260.
14) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/67 (Ek-XXIV)
15) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/79
16) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/73.
17) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/75 (Ek-XXV).
18) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/66.
19) DH. EUM. 2nd Branch, number.69/34.
20) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/93.
21) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/70 (Ek-XXVII).
22) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/41.
23) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/84 (Ek-XXVII).
24) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/41.
25) DH. EUM. 2nd Branch, number.68/66.
26) DH, EUM, 2nd Branch, 68/80
27)DH, EUM, 2nd Branch, 68/71; 2nd branch 68/84 (see document 192, 200).
28) DH, EUM, 2nd Branch, 68/101 (see document 217).
29) 26.064 Armenians in Aleppo included in the population subjected to the displacement application were not included in the immigrated Armenians. Since, the ones that reached to the new settlement region consisted of the Armenians sent from Anatolia. On the other hand, although it is notified that the number of the people that have come to Aleppo was approximately one hundred thousand (see DH, EUM, 2nd branch, 68/80), the population coming to that region has been taken to be 100.000.
30) DH.EUM, 2nd Branch, File 1, document 45/1-1 (see document 57).
See document 687.
ERMENİLERİN VERDİĞİ KAYIPLAR
Yer değiştirme uygulaması sırasında yeni yerleşim bölgelerine sevk edilen nüfus toplam 438.758, Halep'tekilerle birlikte iskan sahasına varan nüfus ise 382.148'dir(1). Görüldüğü gibi, ikisi arasında 56.610 kişilik bir fark bulunmaktadır.
Göç ettirilenlerle, yeni yerleşim bölgelerine varanlar arasındaki bu 56.610 kişilik fark, belgelerden elde edilen bilgiye göre, şu şekilde ortaya çıkmıştır: 500 kişi Erzurum-Erzincan arasında; 2.000 kişi Urfa Halep arasındaki Meskene'de; 2.000 kişi Mardin civarında eşkıya ve Arap aşiretlerinin saldırısı sonucu katledilmiş, ayrıca bir o kadar, yani yaklaşık 5.000 ve belki de biraz daha fazla kişi de Dersim bölgesinden geçen kafilelere yapılan saldırılar sonucu öldürülmüştür(2).
Bu bilgiler ışığında toplam 9-10 bin kişinin yer değiştirme uygulaması sırasında katledildiği tespit edilmektedir. Ayrıca yollarda açlıktan da ölümler olduğu belgelerden anlaşılmaktadır(3). Bunun dışında tifo, dizanteri gibi hastalıklar ve iklim koşulları sebebiyle de yaklaşık 25-30 bin kişinin öldüğü tahmin edilmektedir ki(4), bu şekilde 40 bine yakın kişi yollarda kaybedilmiştir.
Kalan 10-16 bin kişinin bir kısmı, yola çıkarılmış olmakla birlikte, henüz iskan bölgesine varmadan yer değiştirmenin durdurulması sebebiyle, bulundukları vilayetlerde alıkonulmuştur. Mesela 26 Nisan 1916'da Konya iline, ilde henüz yollarda olan Ermenilerin sevk edilmeyerek il dahilinde iskan edilmeleri için yazı gönderilmiştir(5). Öte yandan yer değiştirme kapsamında bulunan Ermenilerden bir bölümünün Rusya'ya, Batı ülkelerine ve Amerika'ya kaçırıldıkları da tahmin edilmektedir.
Nitekim belgelerde, Osmanlı ordusunda silah altında bulunan Ermenilerden 50.000'inin Rus ordusuna katıldığı, yine Türklerle savaşmak üzere 50.000 Ermeni'nin de Amerikan ordusunda üç-dört yıldır eğitim gördüğü gibi kayıtlar yer almaktadır. Gerçekten de, Amerika'da yaşayan bir Ermeni'nin Elazığ'da dava vekili olan Murad Muradyan'a yazdığı mektupta bu türden bilgiler bulunmaktadır(6).
Mektupta, bir kısım Ermeni'nin Rusya'ya ve Amerika'ya kaçırıldıkları ve Amerika'da eğitilen 50.000 askerin Kafkasya'ya hareket etmekte olduğu açıkça ifade edilmektedir. Bütün bu belgelerden de anlaşılacağı gibi, Osmanlı tebaası pek çok Ermeni, harpten önce ve harp içinde Amerika ve Rusya başta olmak üzere çeşitli ülkeler dağılmışlardır. Mesela ticaret maksadıyla Amerika'da bulunan Artin Hotomyan adlı bir Ermeni'nin 19 Ocak 1915'te Emniyet Genel Müdürlüğü'ne gönderdiği bir mektupta çeşitli yollarla binlerce Ermeni'nin Amerika'ya kaçırıldığı ve bunların aç ve perişan bir halde yaşadıkları ifade edilmektedir(7).
Bu bilgiler, Anadolu ve Rumeli'nin çeşitli bölgelerinden yer değiştirmeye tabi tutulan Ermenilerin sayıları ile, yeni iskan merkezlerine ulaşanların sayılarının birbirini tuttuğunu göstermekte ve dolayısıyla sevk ve iskan sırasında herhangi bir katliam olayının olmadığını ortaya koymaktadır.
KAYNAK:
Halaçoğlu, Prof. Dr. Yusuf-; Ermeni Tehcirine Dair Gerçekler (1915), TTK Yayını, Ankara 2001.
DİPNOTLAR
1) Yer değiştirmeye tabi tutulan edilen ve yeni yerleşim bölgesine varan nüfus ile ilgili olarak belgelerde kesin rakamlar verilmekle beraber, bazı yerlerden net sayılar verilmemesi sebebiyle her ikisi için de artı-eksi % 10 oynama söz konusu olabilir.
2) Mesela Trabzon, Erzurum, Sivas, Diyarbakır, Elazığ, Bitlis illeriyle Maraş ve Canik mutasarrıflarına 26 Temmuz 1915 tarihli şifre telgrafta, savaş başlanıcından beri hastalık ve isyan sebebiyle ne kadar Ermeni'nin öldüğünün bildirilmesi istenmiştir (ŞFR., nr. 54-A/112). Ayrıca Ereğli ve Musul'da Ermeni göçmenler arasında tifüs, dizanteri, sıtma gibi bulaşıcı hastalıkların yaygın olarak görüldüğü anlaşılmaktadır (Konya iline 8 Temmuz 1915 tarihli telgraf, ŞFR., nr.57/337; Zor Mutasarrıf2lığına 3 Şubat 1916, ŞFR., nr.60/219).
3) ŞFR., nr.57/110.
4) Bkz. DH. EUM. 2. Şube, nr.68/81; Ayr. Bkz. ŞFR., nr. 57/51.
5) ŞFR., nr. 63/119.
6) DH. EUM. 2. Şube, nr.2F/14.
7) Bkz. DH. EUM. 2. Şube, nr.2F/94.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder